อันติมมณฑล (๘๓๕)

อันติมมณฑล น.
ได้แก่ ขนาดเมือง ตามอัตราที่บอกชี้ ระยะ และขนาด ของบ้านเรือน นครนั้น เมืองนั้น หากที่ใด ได้พื้นที่ไว้ กับอาณาเขต ตกแก่บ้านเรือน ด้วยคาม นิคม นั้น โดยมีประมาณในระยะ สามร้อยโยชน์ ตามอัตรานี้ ท่านเรียกกันเป็นกำหนดว่า เป็น อันติมมณฑล, ซึ่งหากว่า เราจะหาอัตรา แปรกันไปตามมาตราส่วนบ้างแล้ว ความซึ่ง “อันติมมณฑล” ชื่อชนบทว่า นั้น, ฉะนั้น ก็คงจะไปในราวเขตพื้นที่ ของตัวภูมิประเทศประมาณ 100,000-120,000 ไร่ ไม่ยิ่งกว่า ไปนั้น เพราะว่า ความ นับไปจาก 400 เส้น ในนั้น จึงเท่ากับ 1 โยชน์ แล้วว่าไป 300 โยชน์ จึงได้เป็น 1 อันติมมณฑล

อันติมมณฑล -.
ควรเห็น ได้ด้วยคำอ้าง ปรากฏ อยู่ในกถาจารย์ด้วย ฉะนั้น หากจะดูให้ดีบ้าง จะเห็นอัตรา อธิบาย และการกะเกณฑ์ต่าง ๆ มีไม่น้อย, ในข้อนี้ ก็มีปรากฏ มีความว่า “บรรดามณฑลทั้ง ๓ เหล่านี้ คือ :- มหามณฑล (มณฑลใหญ่) ๑, มัชฌิมมณฑล (มณฑลปานกลาง) ๑, อันติมมณฑล (มณฑลเล็ก) ๑. บรรดามณฑลทั้ง ๓ นั้น มหามณฑล ประมาณเก้าร้อยโยชน์ มัชฌิมมณฑล ประมาณหกร้อยโยชน์ อันติมมณฑล ประมาณสามร้อยโยชน์”, เช่นนั้น ความอันข้อนี้ เราถึงต้องยกมาดูว่า อันติมมณฑล จะเป็นคำศัพท์ ที่ควรจะเอามารวมไว้ให้ครบดี, เป็นประการทั่วไป ดังนี้ ชื่อ จึงควรจะให้ยกมาเป็นลูกคำ ไปกับแม่คำ ถึงตามไปด้วยได้ กับคำว่า อันติม-, อันติมะ อันชื่อคำศัพท์ที่ซึ่งได้เป็นคำศัพท์ในพจนานุกรม นี้ ที่สำนักราชบัณฑิตได้ให้มีไว้บ้าง อยู่มาก่อนแล้ว เป็นคำหลัก

อันติมมณฑล -.
ครั้งจะว่า ให้ตกประมาณเป็นปัจจุบันด้วยกัน ดังนี้ พวกเรา เป็นแค่คนปัจจุบันจะหาว่าให้เห็นสักเท่าไหร่ ก็ควรจะว่า พื้นที่ ประมาณสักสามตำบล เท่านั้นเอง เป็นที่ใกล้เคียง ถึงอาจว่า ถ้าขนาด เท่านั้น จำนวนกี่ไร่ ก็ยังไม่ถึง ก็ต้องคูณ ตามจำนวนใหญ่น้อยที่จะให้พอดี, แต่ต้องไปจากเท่านั้นไป ไม่ควรจะให้ผิดกระไรนัก พอเรื่องแค่ว่า ลงเป็นประมาณแล้ว อันใด พอใกล้เคียง ตอบความเท่านั้นได้ ก็จงให้ว่าได้, ตลอดเรื่องดังต่อไปนี้ หากว่า เห็นพื้นที่ราว ๆ สัก 3 ตำบล คงควรว่าเป็นที่พอดี, สมมุติว่า คนพูดแค่คำว่า 1 เส้น เราต้องแลตลอดคำพูด ว่า 1 เส้น ที่จะออกเป็น พื้นที่ เราจึงควรต้องว่า ท่านหมายถึง 1 เส้น ที่เป็น หนึ่งตาราง เส้น (ควรว่า 1 ไร่) ฉะนั้น เพราะกะจะระบุกำหนดจำนวนลง ว่าเป็นพื้นที่ (พื้นที่ตามปรกติ คนไม่ได้วัดหัวถึงท้ายแค่เท่านั้น แต่ต้องว่าเป็นรัศมีหรือตาราง) แลดูตลอด จะลงคำนวณ ต่อคำนวณแล้ว ท่านจึงว่า กำหนดอาจจะเท่านี้, หากแค่คิดไปตามประมาณ การหมายถึงระยะต่อระยะ ไม่ใช่หมายถึงใกล้ หรือไกลต่อระยะเท่านั้น จะไปได้ แต่พูดไปในตัวสูตรของการหาพื้นที่ ตามลักษณะแบบต่าง ๆ แบบอื่น ๆ พื้นที่ต่อคำนวณแล้ว เกณฑ์ เฉพาะฉะนั้น ก็จึงอาจจะว่าไม่เท่ากันกับด้วยระยะในจำนวนนี้ ก็อาจจะว่าได้